■ سیستماتیک:
■ نام علمی گونه: Trichiurus lepturus Linnaeus, 1758 j
:: نام فارسی و محلی ایران: یال‌اسبی سر بزرگ، و نیز: یال‌اسبی ژاپنی
• اسامی محلی ایران » سیستان و بلوچستان: چِیندی، چندی. هرمزگان: اسبک، اسبک چندی. خوزستان: فَرَس، هوملان.
سایر نام‌ها: ریبون.
رده‌بندی کامل ↓
← Class: Actinopterygii (رده: پرتوبالگان)
← Infraclass: Teleostei (فرو رده: پیوسته‌استخوانان)
← Order: Perciformes (راسته: سوف‌ماهی‌سانان)
← Suborder: Scombroidei (زیرراسته: تون‌ماهی‌واران)
← Family: Trichiuridae (خانواده: یال‌اسبی‌ماهیان ) (En: Cutlassfishes)
← Subfamily: Trichiurinae
← Genus: Trichiurus
← Species: Trichiurus lepturus (گونه یال‌اسبی سربزرگ)
:: نام انگلیسی: Largehead hairtail و نیز : Australian hairtail, Cutlassfish, Japanese cutlassfish, Ribbonfish ...
• کشورهای عربی حاشیه خلیج پارس و دریای عمان و سایرین: خضرویل، خرودا، سَفلَک, سایر کشورهای عرب: سیف
::برخی از اسامی مترادف علمی قدیمی، یا غیرمعتبر: Trachiurus lepturus, Trichiurus haumela, Trichiuris haumela, Trichiurus nitens, Trichiurus lepturus japonicus
:: ریشه لغوی: Trichiurus از واژه Thrix (یونانی)=مو + oura (یونانی)=دم
■ کشورهای محل زندگی ماهی یال‌اسبی سربزرگ
• گزارش‌شده از آب‌های ایران و کشورهای دیگری از جمله:
در آسیا: عراق، کویت، عربستان، قطر، یمن، امارات، بحرین، هند، بنگلادش، پاکستان، سری‌لانکا، کامبوج، ماکائو، مالزی، اندونزی، فیلیپین، سنگاپور، چین، هنگ کنگ، تایوان، تایلند، ویتنام، ژاپن، مالدیو، میانمار.
در آفریقا: مصر، سودان، آفریقای جنوبی، تانزانیا، سومالی، کنیا، اریتره، کومور، جیبوتی، سیشل، موریس، موزامبیک، ماداگاسکار و...
در اقیانوسیه: استرالیا، فیجی، گوام، میکرونزی، پابوا گینه‌نو، تونگا و...
■ زیستگاه‌های گزارش‌شده ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
• بومی خلیج فارس و دریای عمان، و اکوسیستم‌های دیگری مثل:
اقیانوس هند، دریای سرخ، دریای سمر، خلیج سن میگل، خلیج سن پدرو، جریانات ساحلی سومالی، دریای زرد، دریای عرب، خلیج بنگال، دریای اندونزی، دریای مدیترانه از کانال سوئز، خلیج اُرموک، اقیانوس آرام، خلیج پانگوئیل، دریای چین، خلیج عدن، خلیج عقبه، خلیج تایلند، دریای ژاپن و...
حوزه آبریز رودخانه های ارن و چیکو در تایوان
تالاب‌هایی نظیر ابریه در ساحل عاج، تالاب ترمینوس در مکزیک و تالاب و دریاچهء چیلیکا در هندوستان.
■ ویژگی‌های زیستگاه ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
دریازی و نیز ساکن آب‌های لب شور، بنتوپلاژیک (مرتبط هم با بستر و هم بدنه آب )، چندمهاجرتی.
ساکن سطح آب تا عمق 589 متری، و معمولا ساکن 100 تا 350 متری آب.
ساکن نواحی نیمه‌گرمسیری.
در آب‌های گرمسیری و معتدله جهان مشاهده می‌شود.
عموما بالای بسترهای گلی در آب‌های کم‌عمق ساحلی مشاهده می‌شود و اغلب وارد خورها می‌گردد.
مختصات جغرافیایی: از 49° شمالی تا 54° جنوبی و 114° غربی تا 180° شرقی
■ مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک ماهی یال‌اسبی سربزرگ
• شکل بدن: باله پشتی 3 شعاع سخت و 130 تا 135 شعاع نرم دارد | باله مخرجی 100 تا 150 شعاع نرم دارد | بدن بسیار باریک و کشیده و فشرده از طرفین است | دهان بزرگ و دارای یک بخش پوستی در نوک هر آرواره است | باله دمی نسبتا بلند | باله مخرجی به یک برجستگی کوچک در پوست تحلیل یافته | لبه قدامی خار باله سینه ای فاقد دندانه است | باله شکمی و دمی ندارند | خط جانبی از لبه بالایی سرپوش آبششی شروع شده و بصورت مورّب تا بعد از نوک باله سینه ای ادامه دارد، سپس بصورت مستقیم در مجاورت بخش شکمی ادامه می‌یابد. | رنگ بدن ماهی زنده، آبی با جلای فلزی با رفلکس نقره‌ای است، که بعد از صید و مرگ، خاکستری نقره‌ای می‌شود.
• اندازه: حداکثر طول کل مشاهده شده 234 سانتیمتر است. اندازه متداول آن 100 سانتیمتر می‌باشد. حداکثر وزن آن 5 کیلوگرم است.
• طول عمر: حداکثر سن گزارش شده ماهی یال‌اسبی سربزرگ، 15 سال است.
• غذا: ماهی یال‌اسبی سر بزرگ در جوانی در خورها تغذیه می‌کند و غذای آنرا کریل، سخت‌پوستان کوچک پلانکتونی پلاژیک و ماهیان کوچک تشکیل می‌دهد. بالغین بیشتر ماهیخوار هستند و گاهی ماهی مرکّب و سخت‌پوستان را نیز می‌خورند. برای تغذیه مهاجرت می‌کنند.
از جمله ماهیانی که در مطالعات نقاط مختلف دنیا در رژیم این ماهی وجود دارد:
Caranx sp., Conger conger, Engraulis japonicus, Gazza minuta, Maurolicus muelleri, Nemipterus bleekeri, N. Japonicus,
Sardinella fimbriata, Saurida undosquamis, Scomber sp..
مطالعه‌ای در سال 1379 روی تغذیه این ماهی در بندر جاسک نشان داد که معده 68 درصد آنها خالی و بیشترین تغذیه آنها در ماه فروردین بوده است، در حالیکه کمترین تغذیه در ماه اسفند مشاهده شد، از این رو میتوان آنرا در زمره ماهیان کم‌خور قرار داد. در نتایج این مطالعه حدود 70 درصد غذا را ماهیان و 16 درصد سخت پوستان و مابقی را نرمتنان تشکیل داده است. بیشترین ماهی مصرفی توسط ماهی یال‌اسبی سر بزرگ در این تحقیق، ماهی موتو (Stolephorus sp.) عنوان شده است.
• ژنتیک: ـ
• ویژگی‌های رفتاری: هم‌نوع خواری هم دیده می‌شود.
• سایر توضیحات: ماهی یال‌اسبی سر بزرگ مهاجرت‌های روزانه عمودی با هدف یافتن غذا انجام می‌دهد.
بالغین بزرگ، معمولا نزدیک بستر و در طول روز تغذیه می‌کنند و شب‌ها به سمت بستر می‌روند. ماهیان جوان و بالغین کوچکتر، روزها تشکیل دسته‌هایی در صدمتری بالای بستر داده و شب‌ها بصورت گروه هایی با تغذیه کمتر نزدیک سطح آب مشاهده می‌شوند.
مطالعه ساختار جمعیتی و ریخت شناسی این ماهی در سال 1396 در خلیج فارس و دریای عمان، چابهار، شرق و غرب تنگه هرمز و آب‌های بوشهر نشان می‌دهد که جمعیت‌های مختلف این ماهی تنوع و گوناگونی ریخت‌شناسی بالایی دارند. بیشترین شباهت ژنتیکی بین نمونه های آب‌های بوشهر و غرب تنگه هرمز برآورد گردید که از نظر جغرافیایی به هم نزدیکتر هستند و کمترین شباهت بین آب‌های بوشهر و شرق تنگه هرمز مشاهده شد.
■ تولیدمثل ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
ماهیان 50.6 سانتیمتری بالغ هستند. میانگین طول ماهیان بالغ 30 تا 99 سانتیمتر است.
لارو و تخم‌های این ماهی پلاژیک هستند. لاروها مارماهی‌سان هستند و احشای کشیده دارند.
هماوری مطلق این ماهی در آندرا پرادش هندوستان، بین 22533 تا 186667 می‌باشد. این رقم در دریای عرب، بین 23756 تا 208300 بوده است. در خلیج بنگال از 21672 تا 156695 میزان هماوری مطلق ماهی یال‌اسبی سر بزرگ است.
تخمها شناور هستند.
مطالعه‌ای که در سال از فروردین 1379 تا شهریور 1380 در دو منطقه سیریک و هنگام انجام شده نشان می‌دهد که این گونه در سرتاسر سال تخمریزی می‌کند و اوج تخمریزی آنها در بهار و پاییز است. طول بلوغ در این منطقه 27.5 سانتیمتر و حداکثر 186000 تخمک در نمونه‌ای به طول مخرجی 47 سانتیمتر برآورد گردیده است. حداقل و حداکثر قطر تخمک مشاهده شده در این تحقیق به ترتیب 250 و 490 میکرون بود.
■ صید ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
ماهی یال‌اسبی سر بزرگ، صید ورزشی و صنعتی دارد.
صید صنعتی آن بیشتر با ترال است و میانگین اندازه‌های صید شده با ناوگان صیادی، بزرگتر از صید با قلاب است.
■ ارزش‌های اقتصادی ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
از ماهیان بسیار با ارزش محسوب می‌شود.
بصورت تازه ، نمک‌سود، خشک و یا یخزده فروخته می‌شود. بهترین طعم آن در حالت سرخ شده و گریل شده است. تازهء آن در ساخت ساشیمی استفاده دارد.
این گونه از مهمترین ذخایر خلیج فارس و دریای عمان می‌باشد.
امکان تولید ژلاتین از ضایعات (پوست) این ماهی وجود دارد و در ایران نیز تحقیاتی در مورد آن انجام شده است.
پروتئین هیدرولیزشدهء امعا و احشا یال‌اسبی تولید شده با آنزیم پروتامکس، دارای خواص آنتی اکسیدانی مطلوبی است.
■ وضعیت ذخایر ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
در سیاهه قرمز گونه‌های IUCN، دارای وضعیت "کمترین نگرانی" (LC) است.
■ بهداشت و بیماری‌های ماهی یال‌اسبی سر بزرگ
◄ این بیماری و عوامل بیماریزا (برای خود ماهی) مشاهده شده است:
عفونت انگلی با Camallanus
عفونت انگلی با Plerurus
عفونت انگلی با Capillaria
عفونت انگلی با Hysterothylacium
